‘यहाँको पढाइमा चित्त नबुझेपछि अभिभावकले नारायणघाट, जुगेडीमा कोठा भाडामा लिएर छोराछोरीलाई पढाउने गर्नुहुन्थ्यो,’ जोशीले भने, ‘गाउँको विद्यालयमा पढाइ राम्रो हुन थालेपछि विस्तारै छोराछोरी फर्काउन थाल्नुभएको छ।’

\

विद्यालयका प्रधानाध्यापक बलबहादुर कुमाल अभिभावको विश्वास जित्न गुणस्तरीय शिक्षामा निकै मेहनत गर्नुपरेको बताउँछन्। ‘एक त यहाँ भौगोलिक विकटता छ। आर्थिक स्थिति कमजोर भएको कारण विद्यार्थी टिकाउन पनि गाह्रै छ,’ कुमाल भन्छन्, ‘तर सबैको सहयोग जुटायौं। विद्यार्थीको आकर्षण बढाएका छौं। पढाइ राम्रो हुन थालेपछि अभिभावकको घरदैलो गरेर अनुरोध ग¥यौं।’

विद्यालयको पढाइमा पहिला र अहिले धेरै नै फरक भएको अभिभावक सुनिसा गुरुङले बताइन्।  ‘पहिला पढाइ राम्रो हुन्थेन, त्यसैकारण विद्यालयबाट छोराछोरी निकालेर अन्तै पढाउने गरिन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘सरहरूले अहिले मिहेनत गर्नुभएको छ। पहिले पनि यहीं राम्रो पढाइ भएको भए  हामीले बजारमा छोराछोरी लानै पर्दैनथ्यो।’

विद्यार्थी ‘फकाउन’ शिक्षकले सहयोगी खोजेर शैक्षिक सामग्री पनि जुटाउँछन्। विद्यालयमा कपी कलम, झोला र पोसाकसम्म दातालाई आग्रह गरेर व्यवस्था गर्छन्। विद्यार्थीलाई पढाइमा आकर्षण गराउन शिक्षकले आफैं पैसा उठाएर खाजा पनि खुवाउँछन्। यस्तै, शिक्षकले विद्यालयको थोरै भागमा मौसम अनुसारको तरकारी खेती गरेर विद्यार्थीलाई सिकाउने गर्छन्। विद्यार्थी संख्याको वृद्धि प्रतिशतको आधारमा भरतपुर महानगरको विद्यालयमा रातामाटे विद्यालय अग्रस्थानमा छ।

नारायणघाट मुग्लिन सडक खण्डको भोर्लेबाट पाँच किलोमिटर डाँडा उक्लिएपछि रातामाटे विद्यालय पुगिन्छ। भौगोलिक विकटताको कारण पनि यहाँको विद्यालयमा विद्यार्थी टिकाउन मुस्किल छ। ‘नयाँ सरहरू आउनुभएपछि घरदैलो गरेर विद्यार्थी बढाउन लाग्यौं,’ विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष लालप्रसाद गुरुङले भने, ‘विद्यालय अन्यत्र गाभिएको भए सबै अभिभावकले आर्थिक अवस्थाका कारण छोराछोरी पढाउन सक्नुहुन्थेन। शिक्षकहरूको मेहनतका कारण विद्यालयको अवस्था फेरिँदै गएको छ।’